Շնորհավոր տոնդ

Սուլթան պապ 

Կիսաշրջան պտույտ կատարելով մեքենան մտնում է Հարթաշենի տարածքը: Սիրտս ծառս է լինում իմ դեմ բացված պատկերից: Գարնան վերջն է: Կապույտ պուտ-պուտ նախշերով, կարմիր խալերով կանաչ արտեր, Կողք-կողքի, մեջք-մեջքի, ուս-ուսի հենված սարեր: Մի քանի սար այս կողմ հորիզոնի սարաձև գիծը, շատ որոշակի իրարից անջատում է կապույտ երկինքը կապույտ լեռներից: Խենթանալու բան է, բայց ես չեմ խենթանում, քանի որ այդ պատկերը ինձ ուղեկցում է դեռ մանկությունից, ալ կակաչներով, կապույտ զանգակածաղիկներով կանաչ արտեր: Հիսուն-վաթսունամյա ծառուղին ինձ շատ հարազատ է, որովհետև ճամփեզրի ծառերը իմ ծնողները ու նրա հասակակիցներն են տնկել (մայրս է պատմել): Վարորդին խնդրում եմ դանդաղ վարել մեքենան և  հայացքով շոյում եմ յուրաքանչյուր ծառ: Ծերացել են ծառերը, բայց հզոր են, դեռ երկար կապրեն:

Մեքենան հաղթահարում է քիչ թեք վերելքը և  մինչև գյուղ հասնելը մեզ դիմավորում Է (արդեն որերորդ անգամ) երկրորդ աշխարհամարտում զոհված համագյուղացիների հիշատակին կառուցված հուշարձանը: Քանի հուշարձաններ, հուշաղբյուրներ են կառուցվել անհիշատակ, անգերեզման ընկած զինվորների համար, շքեղ ու համեստ, մեծ ու փոքր, դա կարևոր չէ: Այդ հարյուրավոր կամ հազարավոր հուշարձանների մեջ ինձ համար հարազատ է հենց այս մեկը, որն ամեն անգամ առաջինն է ինձ դիմավորում գյուղ տանող ճանապարհի ձախ կողմում` բլրակին կւսնգնած: Հայրենի ընդերքից հանված, հուշարձան դարձած քարին, փորագրված են հեռու, անծայրածիր երկրի ինչ որ անհայտ ու անծանոթ վայրերում զոհված հայ երիտասարդների անուններ: Քարերի երկիր Հայաստանի զավակները ինչ որ տեղ առանց տապանաքարի... Քանի-քանի անգամ եմ փորձել պատկերացնել, թե որտեղ է թաղված իմ պապը, ինչ ծաղիկներ են աճում նրա գերեզմանին: Փորագրված անունների շարքերում արագ գտնում եմ պապիս անուն ազգանունը. Հայրապետյան Սուլթան Վարազդատի, ծնված 1902 թվին, մահացած 1943թ.: Թող ներեն ինձ բոլոր նրանք, ում հարազատների անունները գրված են հուշաքարի վրա, որ ես այսօր ուզում եմ իմ Սուլթան պապի մասին գրել: Գիտեմ, հուշարձանը հավաքական կերպար է ստեղծում: Դրանք քարացած զինվորներ են` նույն դեմքով, նույն կերպ... բայց այսօր առանձնացնում եմ պապիս անունը, որովհետև բացի զինվոր լինելուց, նա նաև  պապս է եղել:

Ընդամենը 41 տարեկան էր Սուլթանը, երբ մահվան թուղթ եկավ: Ես վաղուց տարիքով անցել եմ նրանից: Մինչև  40-ամյակս նրան Սուլթան պապ էի ասում, երբ հավասարվեցի նրան, Սուլթան տղա եմ ասում:

Սուլթան տղա, դարասկզբին`2002 թվին, տոնեցինք 100 ամյակդ:
Շատվոր էինք` զավակներդ, թոռներդ, ծոռներդ, համագյուղացիներդ: Վաթսուն տարի է դու չկաս, բայց քո մասին պատմում են, հիշում: Արխիվներում դեռ պահպւսնվում են քո ձեռագրով գրված փաստաթղթերը: Թոռներիդ ու ծոռներիդ մեջ քո նմանությունն են գտնում, ընդ որում միայն լավագույն հատկանիշներով: Ոսկի տատը ընդամենը երկու տարի չապրեց, որ 100-ամյակիդ նվիրված խնջույքին մասնակցի: Պատմում էին, որ շատ ուժեղ ես եղել, որ ուժով գյուղում ոչ ոք չի գերազանցել քեզ և երեխա ժամանակ ես չէի հավատում, որ ինչ որ մի ֆրից հաղթել է քեզ, միամիտ, մանկան երևակայություն... Հավանաբար քո հզոր բազուկը խաղաղ աշխատանքի համար էր կամ մի պահ կտրվել ես իրականությունից, երկնագույն աչքերդ փակել և  մտքով տուն հասել, վտանգը մոռացած: «Տեսնես ի՜նչ անտեր գյուլա կպավ քեզ»: Այս հարցը  տարիներ  շարունակ  տանջել է  տատիս, որը երկար տարներ  հույսը չի կորցրել,  որ մի օր կհայտնվես, բայց հեքիաթի  հրաշքը տեղի չի ունեցել և  դու չես  վերադարձել:  Ոսկի տատը, որ մի քանի տարի հետո իր 100-ամյակը աիտի բոլորեր, քեզ միշտ երիտասարդ էր հիշում և երիտասարդ սպասում:

Այս տարի աշխարհը տոնում է երկրորդ համաշխարհայինի ավարտի 60-ամյակը: Դա քո տոնն է:  Երբ դպրոցական էի,  ինչ որ տեղ թաքուն հպարտությամբ  ես էլ էի ասում, որ պապս զոհվել է պատերազմում, որ կյանքը տվել է հայրենիքի փրկության համար: Երիտասարդ ւոարիներին նախանձով էի նայում նրանց ում պապերն ու հայրերը վերադարձել են շքանշաններով և մեդալներով, իսկ հասուն տարիքում, ես պարզապես դառն ափսոսանք էի զգում և նզովում, որ պատերազմ է եղել, որին մասնակցել է իմ պապը և զոհվել, իր հինգ զավակներին թողել անհայր, իսկ մեզ` անպապ: Ահա այսպես:

Սուլթան պապ, վաղուց տարիքով քեզնից անցել եմ, բայց հոգուս ու սրտիս խորքում միշտ փայփայել եմ ու պիտի փայփայեմ քո կերպարը, որ ստեղծել եմ նայելով նկարներիդ, զրույցներից և Ոսկի տատիս առ քեզ տածած անսահման սիրուց:

Քո բոլոր զավակների անունից տոնդ շնորհավոր, զինվոր Սուլթան:

Քո թոռ` Կոլյայի աղջիկ Վարդիկ Վարդազարյան

                                                                                   2005թ. մայիսի 9,   "Զանգեզուր" թերթ