Վ.Վ.

Շնորհավոր տոնդ

Սուլթան պապ 

Կիսաշրջան պտույտ կատարելով մեքենան մտնում է Հարթաշենի տարածքը: Սիրտս ծառս է լինում իմ դեմ բացված պատկերից: Գարնան վերջն է: Կապույտ պուտ-պուտ նախշերով, կարմիր խալերով կանաչ արտեր, Կողք-կողքի, մեջք-մեջքի, ուս-ուսի հենված սարեր: Մի քանի սար այս կողմ հորիզոնի սարաձև գիծը, շատ որոշակի իրարից անջատում է կապույտ երկինքը կապույտ լեռներից: Խենթանալու բան է, բայց ես չեմ խենթանում, քանի որ այդ պատկերը ինձ ուղեկցում է դեռ մանկությունից, ալ կակաչներով, կապույտ զանգակածաղիկներով կանաչ արտեր: Հիսուն-վաթսունամյա ծառուղին ինձ շատ հարազատ է, որովհետև ճամփեզրի ծառերը իմ ծնողները ու նրա հասակակիցներն են տնկել (մայրս է պատմել): Վարորդին խնդրում եմ դանդաղ վարել մեքենան և  հայացքով շոյում եմ յուրաքանչյուր ծառ: Ծերացել են ծառերը, բայց հզոր են, դեռ երկար կապրեն:

Մեքենան հաղթահարում է քիչ թեք վերելքը և  մինչև գյուղ հասնելը մեզ դիմավորում Է (արդեն որերորդ անգամ) երկրորդ աշխարհամարտում զոհված համագյուղացիների հիշատակին կառուցված հուշարձանը: Քանի հուշարձաններ, հուշաղբյուրներ են կառուցվել անհիշատակ, անգերեզման ընկած զինվորների համար, շքեղ ու համեստ, մեծ ու փոքր, դա կարևոր չէ: Այդ հարյուրավոր կամ հազարավոր հուշարձանների մեջ ինձ համար հարազատ է հենց այս մեկը, որն ամեն անգամ առաջինն է ինձ դիմավորում գյուղ տանող ճանապարհի ձախ կողմում` բլրակին կւսնգնած: Հայրենի ընդերքից հանված, հուշարձան դարձած քարին, փորագրված են հեռու, անծայրածիր երկրի ինչ որ անհայտ ու անծանոթ վայրերում զոհված հայ երիտասարդների անուններ: Քարերի երկիր Հայաստանի զավակները ինչ որ տեղ առանց տապանաքարի... Քանի-քանի անգամ եմ փորձել պատկերացնել, թե որտեղ է թաղված իմ պապը, ինչ ծաղիկներ են աճում նրա գերեզմանին: Փորագրված անունների շարքերում արագ գտնում եմ պապիս անուն ազգանունը. Հայրապետյան Սուլթան Վարազդատի, ծնված 1902 թվին, մահացած 1943թ.: Թող ներեն ինձ բոլոր նրանք, ում հարազատների անունները գրված են հուշաքարի վրա, որ ես այսօր ուզում եմ իմ Սուլթան պապի մասին գրել: Գիտեմ, հուշարձանը հավաքական կերպար է ստեղծում: Դրանք քարացած զինվորներ են` նույն դեմքով, նույն կերպ... բայց այսօր առանձնացնում եմ պապիս անունը, որովհետև բացի զինվոր լինելուց, նա նաև  պապս է եղել:

Ընդամենը 41 տարեկան էր Սուլթանը, երբ մահվան թուղթ եկավ: Ես վաղուց տարիքով անցել եմ նրանից: Մինչև  40-ամյակս նրան Սուլթան պապ էի ասում, երբ հավասարվեցի նրան, Սուլթան տղա եմ ասում:

Սուլթան տղա, դարասկզբին`2002 թվին, տոնեցինք 100 ամյակդ:
Շատվոր էինք` զավակներդ, թոռներդ, ծոռներդ, համագյուղացիներդ: Վաթսուն տարի է դու չկաս, բայց քո մասին պատմում են, հիշում: Արխիվներում դեռ պահպւսնվում են քո ձեռագրով գրված փաստաթղթերը: Թոռներիդ ու ծոռներիդ մեջ քո նմանությունն են գտնում, ընդ որում միայն լավագույն հատկանիշներով: Ոսկի տատը ընդամենը երկու տարի չապրեց, որ 100-ամյակիդ նվիրված խնջույքին մասնակցի: Պատմում էին, որ շատ ուժեղ ես եղել, որ ուժով գյուղում ոչ ոք չի գերազանցել քեզ և երեխա ժամանակ ես չէի հավատում, որ ինչ որ մի ֆրից հաղթել է քեզ, միամիտ, մանկան երևակայություն... Հավանաբար քո հզոր բազուկը խաղաղ աշխատանքի համար էր կամ մի պահ կտրվել ես իրականությունից, երկնագույն աչքերդ փակել և  մտքով տուն հասել, վտանգը մոռացած: «Տեսնես ի՜նչ անտեր գյուլա կպավ քեզ»: Այս հարցը  տարիներ  շարունակ  տանջել է  տատիս, որը երկար տարներ  հույսը չի կորցրել,  որ մի օր կհայտնվես, բայց հեքիաթի  հրաշքը տեղի չի ունեցել և  դու չես  վերադարձել:  Ոսկի տատը, որ մի քանի տարի հետո իր 100-ամյակը աիտի բոլորեր, քեզ միշտ երիտասարդ էր հիշում և երիտասարդ սպասում:

Այս տարի աշխարհը տոնում է երկրորդ համաշխարհայինի ավարտի 60-ամյակը: Դա քո տոնն է:  Երբ դպրոցական էի,  ինչ որ տեղ թաքուն հպարտությամբ  ես էլ էի ասում, որ պապս զոհվել է պատերազմում, որ կյանքը տվել է հայրենիքի փրկության համար: Երիտասարդ ւոարիներին նախանձով էի նայում նրանց ում պապերն ու հայրերը վերադարձել են շքանշաններով և մեդալներով, իսկ հասուն տարիքում, ես պարզապես դառն ափսոսանք էի զգում և նզովում, որ պատերազմ է եղել, որին մասնակցել է իմ պապը և զոհվել, իր հինգ զավակներին թողել անհայր, իսկ մեզ` անպապ: Ահա այսպես:

Սուլթան պապ, վաղուց տարիքով քեզնից անցել եմ, բայց հոգուս ու սրտիս խորքում միշտ փայփայել եմ ու պիտի փայփայեմ քո կերպարը, որ ստեղծել եմ նայելով նկարներիդ, զրույցներից և Ոսկի տատիս առ քեզ տածած անսահման սիրուց:

Քո բոլոր զավակների անունից տոնդ շնորհավոր, զինվոր Սուլթան:

Քո թոռ` Կոլյայի աղջիկ Վարդիկ Վարդազարյան

                                                                                   2005թ. մայիսի 9,   "Զանգեզուր" թերթ                        

Ամանորյա բարեմաղթանքներ ուշացումով, բայց ոչ ուշացած

Հիմա, երբ տոներն անցան և հունից շեղված մեր կյանքն ընկավ իր հունի մեջ, մի փոքր ուրիշ են լինելու իմ ուշացած ամանորյա բարեմաղթանքները: Սա մտածված ուշացում է: Երբ սեղանն առատ է, շշերը` լիքը, ինչպես ասում են, կենացները քաղցր են լինում, սրտերը` ջերմ, հոգիները` բաց, աչքերը` երազկոտ` հույսի առկայծումներով, խոսքը` գինովցած, կատարները` տաք: Տղա ես, բարեմաղթանքներ ասա տոներից հետո, երբ էլ «հետաքրքիր» բան չկա սեղանին դնելու, ոչ էլ գինի` կոկորդը թրջելու համար: Հայացքդ ուղղիր դեպի մի քանի օր անտեսված կարտոֆիլն ու «Եփած կարտոֆիլից լավ բան չկա» խոսքով փորձիր սփոփել, մի լավ բան ասել ժողովրդիդ: Մարդիկ դեռ խումհար, գալիս է հնգանիշ թվերով լույսի վարձը մուծելու ժամանակը: Անտեր հոսանքը ինչքան տնտեսում ես, սառչում-փետանում, միևնույն է, հաշվիչի թվերն աճում են ու աճում: Էլ չեմ խոսում հեռախոսի վարձի մասին: Մինչ սրտներս բարակած խոսում ենք հեռու-մոտիկ ծանոթ-բարեկամի հետ, իրար գովում, սրտում եղածն ասում, ինչ-որ մի տեղ հաշվիչը «տժժում է»...

Իսկ գրպանները դափ-դատարկ են, տնտեսած, օգնություն ստացած գումարները` խոզի բդի, չարազների, մանդարինի տեսքով կերած-մարսած: Էնպիսի մի պահ է գալիս, որ կերածիցդ էլ ես փոշմանում:

Բայց եկեք ազնվություն ունենանք և ասենք, որ վարձերի բարձրացմանը զուգահեռ թոշակներն ու նպաստներն էլ են բարձրանում, այսինքն` երկու դեպքում էլ աճ կա... մի դեպքում` բոլ-բոլ, մի դեպքում` չնչին: Քիչն էլ աճ է. ուզողները նկատում են, չուզողները` ոչ: Կաթ-կաթ` մեկ էլ տեսար բաժակը լցվեց, ոչ թե համբերության, այլ առատության:

Այ, հենց այստեղ, հայ մարդ, ուզում եմ բարեմաղթել, որ առատության եղջյուր-բաժակդ առաջ ընկնի համբերության բաժակից:

Եթե դեկտեմբերը համեմատաբար մեղմ էր, ապա հունվարը իսկական ձմեռային տարերքի մեջ է: Եվ չմոռանաք (դա մոռանալու բա՞ն է), որ առջևում նախագահի ընտրություններն են: Ցուրտ ձմեռ, նախագահական ընտրություններ... Սառած ուղեղով և սառը դատողությամբ ընտրություն կանենք և չենք էլ նկատի, թե ինչպես եկավ գարունը: Կանցնեն ցրտերը, կծաղկի աշխարհը և չենք հասցնի մի կարգին շոգել, վրա կհասնի աշունը, և կսկսենք հաշվել ճտերը:

Այ, հենց այստեղ, սիրելի հայրենակիցներ, ուզում եմ բարեմաղթել, որ աշնանը ճտեր լինեն հաշվելու, որ թխսի ձվերը լակ դուրս չգան:

(2008)

Բարեմաղթեց

Վարդիկ Վարդազարյանը

Սրճա-շահումա-խմույթ

Ուրիշների հետ գործ չունեմ: Ես իմ մասին եմ ուզում պատմել: Ինչո՞ւ: Պարզապես որոշեցի ձեռք բերած փորձիս մասին ձեզ նույնպես տեղյակ պահել: Կօգնի դա ձեզ, թե չի օգնի, դա արդեն ես չեմ կարող իմանալ: Ինչևէ:

Ասեմ, որ հանկարծակի հիսաթափվեցի տարատեսակ լոտոներից: Հիասթափությունս խորն է և վերջնական, իսկ պատճառները` հասկանալի: Հիմա երկար-բարակ չեմ նկարագրի այն ապրումները, որ առաջանում են փշուր-փշուր եղած երազանքների, ձախողված պլանների արդյունքում: Միայն կասեմ “տառապանքս փորձ ունի” (շնորհակալություն բանաստեղծին):

Տառապելը տառապեցի, բայց դրանից չպետք է հետևություն անել, որ մեջս մեռավ մի բան շահելու անհագ ցանկությունը: Հիմա բոլորս գիտենք, որ եթե ցանկությունը չի բավարարվում, մարդը ձեռք է բերում անբավարարվածության բարդույթ, որի բուժման մասին բժիշկները տարակարծիք են: Նման մտավախությունների մեջ էի, երբ խելոք մարդիկ, ասես կարդալով մտքերս, վաճառքի հանեցին շահովի սուրճը: Սկսեցի օգտվել «հաճելին օգտակարի հետ» դասական տարբերակից: Գնում եմ շահովի սուրճ, հույսով, հավատով խմում, եթե սուրճի «թանձր» մգության մեջ թղթի պոչ եմ տեսնում, վայելում եմ այն բերկրանքը, որ կարող է տալ շահումի հույսը, իսկ եթե չեմ տեսնում թղթի պոչը, սփոփվում եմ մեծ բաժակ դառը սուրճով: Բերեմ լուրջ ստատիստիկ տվյալներ: Նախօրոք ասեմ, որ իմ առաջին փորձը լրիվ ձախողման ենթարկվեց: 9-ամսյա հետևողական սրճխմույթից հետո (ոսկյա շղթա ձեռք բերելու փայփլուն հույսով) ունեցա 45 կտրոն` համաստեղության նշաններով, 12 այծեղջուր, 5 կույս...բայց իմ բախտից այդպես էլ չշահեցի 12-րդ ամսվա կտրոն, ոսկյա շղթա ձեռք բերելը մնաց որպես պլպլան երազ: Բայց խառնվածքով հեռատես լինելով կտրոնները պահում եմ, ի՞նչ իմանաս ո՞նց կլինի, ինչպես օրինակ խնայդրամարկղներում սառեցված գումարների պատմությունը:

Չար լեզուներն ասում են, իբր այդ XII-ին այդպես էլ ոչ ոք չի տեսել: Սրճա-կտրոնա-հավաքման շրջանում ես շատ ծանոթներ ձեռք բերեցի: Պարզվեց, որ ինձ նման շատերն են տառապում այդ «հիվանդությամբ»: Մենք հասցեներ, հեռախոսահամարներ էինք փոխանակում, կտրում անցնում Երևանը ծայրից ծայր կտրոններ փոխանակելու համար, անպայման սուրճի նոր տուփով և այլն, և այլն: Անգամ միտք ծագեց հասարակական կազմակերպություն ստեղծել. «Սրճախմույթ շահում» ԲԲԸ:

Մի բան շահելու, ձեռքիս մեջ շահումը շոշափելու ցեցը ինձ ուտում էր և ես ընկա փնտրտուքի մեջ. փորձում էի բոլոր շահովի սուրճերը, օգտվում ամենաթարմ տեղեկատվությունից, խորհրդակցում մարդկանց հետ: Արդյունքում` ունեմ 9 մոխրաման, 4 բաժակ: Մոխրամանները երեքական դասավորել եմ պահարանում, բաժակները օգտագործում եմ:

Ինչպես ասում են` ախորժակը ուտելուց է բացվում: Մինչև վերջ անկեղծ լինելով ասեմ, որ սուրճի համն ու հոտը ինձ չի հետաքրքրում: Ուղղակի հիմա ուրիշ նպատակներ ունեմ, ուզում եմ արդուկ, լվացքի մեքենա շահել: Ահա նման «արտառոց», բայց ոչ անիրականալի երազանքները փայփայելով գնում ու խմում եմ սուրճ:

Արդյունքում ունեմ լիքը կտրոններ, տառապում եմ անքնությամբ: Բժիշկս ագելել է սուրճ խմել, բայց մեծ նպատակները զոհողություններ են պահանջում: Ահա այսպես էլ ինձ տված սրճմոլության ապրում եմ:

Փառք աստծո, Հայաստանում ապրանքներից շատերը շահովի են` պաղպաղակներ, մակարոնեղեն, լվացքի փոշի...,Այնպես որ սուրճից հրաժարվելու ղեպքում ապրանքի ընտրության պրոբլեմ չկա (կոնկրետ ինձ համար): Հետո ասում են էս երկրում ոչ մի զբաղվելու բան չկա, զբաղվեք էլի~...

Վ.Վ.